Qeybta 2-aad - Marxaladda Kala Guurka Ah Iyo Madaxda Mustaqbalka

Bashir M. Hersi - Aqriso Qabta 1-aad - Haddaan qaybtii hore oo qormada uga hadlay; Arar, Marxaladda kala guurka ah, Guddiga Dastuurka, iyo qayb ka mid ah Dastuurka qabyo qoraalka ah, ayaan qaybtanna ku sii qaadaa dhigayaa, wali qaybo ka mid ah Dastuurka, Dastuurro is diiddan iyo Dastuur duran. Haddaba qaybtii labaad ee qormada waa tane, ka bogasho wacan.

Faallo Keydmedia Online
27 April 2012

Xuduudaha dadlka

Qodobka kale ee Dastuurkan qabyo qoraalka ah ku jira, ee u baahan in la iftiimiyo ayaa ah Xuduudaha dalka. Dastuurkan qabyo qoraalka ah, laguma qeexin soohdimaha dalka, halka lagu caddeeyey Dastuurkii Dawladdii 1960-kii, ee la qoray maalmihii xorriyadda, Dastuurkii Dalwaddii Carta ee 2000-dii ee laguu soo dhisay Jabuuti, ee C/qaasim Salaad Xasan madaxweyne ka haa iyo Dastuurkii 2004-tii ee DKMG ee lagu soo dhisay wadanka Kenya, ee C/laahi Yuusuf madaxweyne ka ahaa. Arrintan waxaa xoog u yeelaya, in Soomaaliya aysan ku qanacsanayn xuduudihii uu gumeysigu ka tagay, doodna ay ka qabto, wixii dalka dawlado soo marayna marna aysan aqbalin. Haddaba, jihooyinka soohdimaha JamhiiriyaddaSoomaaliyeed waxaa lagu qeexaa sidan:

-Waqooyi, waxaa kaga beegan: Gacanka Cadmeed

-Waqooyi Galbeed, waxaa ka xiga: Jabuuti

-Galbeed, Waxaa kaga aaddan: Itoobiya

-Koofur iyo Kuufur Galbeed, waxaa ka jira: Kenya

-Bari, Waxaa kaga dayran: Badweynta Hindiya

Caasimadda Muqdisha

Qodobka kale ee Dastuurka qabyo qoraalka ah ka mid ah, ee isna u baahan in la qeexo ayaa ah:Caasimadda Muqdisha, weydiintuna tahay; sidee laga yeelayaa? Dabcan waan filaa, in loo wada joogay murankii laga keenay Muqdisha, intii uu socday Shirkii Garoowe 2, heer la isla gaaray, in ergadii Martida loo ahaa, ay shirka isaga baxaan, marti caroonaysa, oo ergo u fadhida goobta ku bannaysay, xeer ma ka yaal? Hadduu ka yaal, muxuu yahay? In lala tiigsado raggii ku xadgudbay mudan.

Weydiinta u horraysa ayaa ah, maxaa mar walba muran loo galshaa, maqaamka Muqdisha? Magaalooyinka wadanka ugu waaweyn hadal lagama keenee, maxaa Muqdisha kaliya dooddeedu u dhalataa? Kismaayo, Hargaysa, Garoowe iyo magaalooyinka la midka ah, marna ma maqalno muran ku aaddane, maxaa Caasimadda Muqdisha mar walba looga murmaa? Hubaal in ujeed ka dambeeyo.

Mid waan filaa inaan muran ka jirin, in deegaan walba dad leeyahay, xitaa kuwooda bannaan, ee aan markaa la daganayn, aan bal tusaalo ku muujiyo, gobollada dalka, dhammaan lama wada degana, bal Soomaaliya waxaa lagu tiriyaa wadamada “Lama dagaanka ah” ma ahan in dhulkeennu Saxare yahaye, ee maadaama dad ahaan aan aad u yarnahay, dhulkuna aad nooga weyn yahay ayaa sidaa loo yiri.

Haddaba, haddii dhulku naga soo harayo, mayee, aanba ka deggan nahay wax aan dhammayn 13%, maxaa keenay in deeganno la isku qabqabsado? Kumaba sii jirto, haddii is qabqabsigu keenay, in dhul dad leeyihiin la dhaafinayo, sidaa awgeed, Muqdisha dhul ahaan, hubaal in dad leeyahay, Caadimad ay noqotana, dadkii dhulka lahaa kuma weyn karaan.

Maxaa yeelay, sida Dhuusamareeb dad u leeyihiin, ayaa Muqdishana dad u leeyihiin, haddii la yiraa: Muqdisha lama kala xigo, oo waa caasimaddii dalka, saw ma noqonayso: “Waxayga anaa iska leh, waxaaga kula ihi” Micnaha sida Dhuusamareeb dad u leeyihiin, ee aan lala wadaagin, saw ma ahan in Xamarna sidaa noqoto? Taa kama dhalanayso inaysan ahayn caasimadii dalka.

Dhanka kale, waaba su’aale: Miyeysan dhici karin, in Xamar Caasimad ahaato, maamulna ay yeelato, dadna yeeshaan? Weydiinta aan si kala u dhigo: Miyey is diidayaan caasimadnimada Muqdisha iyo Maamul cidi leedahay inay isla noqoto? Wallee Soomaali looga maara waa; sadbirsi iyo xerataraar!

Haddaba, miyeysan habboonayn, inaan dadka la sii kala dilin? Illeen Carrab ku celcelinta Caasimadda Muqdisho dadaa ku sii durgayee, waa haddii la tixgalinayo muwaaddinnimo, walaaltinimo, wadanoolaasho, darisnimo iyo xigaalnimo, haddii kale, colaadda meeshii laga damin lahaa, ha la sii huriyo, wixii laga dhaxlo, yaanba wax la iska siin!

Dastuurro is diiddan

Marka laga soo tago qaab qoraalka Dastuurkan qabyo qoraalka ah, ee la doonayo in dadka lagu siro ama lagu socodsiiyo, waxaa jira Dastuurro kale, oo wadanka ka jira, oo aan aad uga duwanayn midkan hadda la soo wado iyo kuwii horay u jirayba, dabcan waxaa kaw ka ah kan Somaliland, haddana, ma qodobaynayo, illeen iyagu waxayba sheegteen inay dalka ka go’een, una dhaqmayaan sidii dawlad madax bannaan oo kale.

Midse aan caddeeya, in Dastuurka Somaliland yahay Dastuurka qura ee xalaal lagu tilmaami karo, ee looga dhaqmo gudaha Soomaaliya, xalaal waxaan u iri, waa Dastuurka qura, ee afti dadweyne lagu meelmariyay, waxaan wada xusuusannaa kumannaankii Suulka qadda ku wada lahaa, ee Waayeel iyo Dhallinyaro, Rag iyo Haween, Masuul iyo Muwaadinba ka sinnaa, kaliya ma ahan, ee waa Dastuurka qura ee aan qol mugdi ah lagu madiidin, ama toboneeyo aan cidna matelin loo xilsaarin meelmarintiisa, waa tii la yiri: “Xalaal barqaa la quutaa” iyo “Hillaac biyihiisuu caddaystaa”.

Balse, layaabka ayaa ah marka aad akhriso Dastuurka Maamulka Puntland ansixiyey, waxaad arkaysaa wax marna kaa qosliya, marna kaa yaabiya, mudane Faroole inuu sanad kordhistay ka sokow, waxaa Dasturka ku qoran qodobbo la yaab leh, haddaba aan tusaaleeyo:

Magac bixinta:

Waxaa wax lagu qoslo ah, waa magaca ay baxsadeen, bal waa kane aqriste ila eeg: “Dawladda Puntland ee Soomaaliya” Waaba weyndiine, ma dawlad goboleed baa? Mise waa dawlad? Dunida lagama sheegin dawlad dawlad kale ku dhextaal, marka laga reebo Dawladda yar ee “Vatican”ka, ee ku taal Roma ee wadanka Italay, iyana iskama bixine sooyaal iyo saab weyn ayey ku samaysan tahay.

kheeyraadka Dabiiciga qodobka 53aad waxaa ku sheegan:

1. Khayraadka dabiiciga ah ee Puntland waxaa leh dadka Puntland, waxaana looga faa’iideeysan karaa si waafaqsan sharciga. Haddaba weydiinta ayaa ah:Puntland ma gobol Soomaaliya ka tirsan baa? Mise waa dawlad madax bannaan?.

2. Dawladda Puntland ayaa ka mas’uul ah ilaalinta iyo ka faa’iidaysiga khayraadkeeda dabiiciga ah. Mar kale weyndiinta ayaa ah: Puntland inay sheegato awooddii dawladda dhexe, ma saxbaa?.

3. Dawladda Puntland waxay heshiis la geli karta shirkado waddani iyo ajnebiba ah, waxayna siin kartaa ruqsadda ka faa’iidaynta khayraadka dabiiciga ah. Mar kale, oo haddaa dawladda dhexe maxay ku qaybsan tahay?.

Aqriste, adoo maanka ku haya qodobka Jinsiyadda ee ku jira Dastuurka qabyo qoraalka, bal Dastuurka Puntland sida uu uga hadlayo eeg, “dadka dawladda Puntland waa dadka haysta jinsiyadda Puntland” Waaba weydiine, Qabiil qura Jinsiyad ma qaybin karaa? Maya, horta isagu ma yeelan karaa? Maya, Puntland ma qabiilbaa mise wa qaran? Maya, Puntland ma dawladbaa mise waa maamul goboleed?

Meesha maradu uga dhacday –aan ka soo amaahdo Shariife- waa sida la isu qabadsiinayo labada Dastuur, kan Puntland meel marisay iyo midkan qabyada ah ee la soo wado, aqriste bal sida ku qoran Dastuurka Puntland eeg:

1. Marka dadweynaha Soomaaliyeed afti ku meelmariyo Dastuurka Jamhuuriyadda Federalka Soomaaliya, ayaa Golaha Wakiillada ee Puntland wuxuu magacaabayaa guddi gaar ah oo ka kooban xubno ka tirsan Golaha Wakiillada iyo xubno isugu jira Aqoonyahanno Sharci yaqaanno  iyo Garsoorayaal ay xukuumaddu soo jeediso, si ay dib u eegid ugu sameeyaan Dastuurka Puntland una hubsadaan arimaha ay ku kala gadisan yihiin labada Dastuur, inta aynan ogolaan Dastuurka Fedaraalka.

2. Inta lagu dhammaystirayo Dastuur Federaal ah oo Puntland ansixisay, dabadeedna afti dadweyne lagu meelmariyo, Puntland waxay lahaaneysaa awood Dawlad madax bannaan.

Waaba su’aale, hadday madax bannaan yihiin, maxay Soomaalida inteeda kale u labayaan? Maa sida Somaliland bannaaka iska joogsadaan? Waa yaab, mana nala joogaan, mana na dhaafsana, aqriste, bal labadaa wax u dhexeeya miyaad ogtahay? Illeen maahmaahda ayaa ahayd: “Bisayl iyo ciiriin wixii u dhaxeeyaa waa yacyacood”.

Midda meesha ku jirta ayaase ah, maxaa Somaliland guddi ay ku jiraan iyagu loogu dirayaa, iyaga ayaaba u baahan wax guddi  u diree, oo ka keena inay go’een iyo inay gayiga Soomaali la wadaagaan?.

Dastuur duran.

Dastuurkan qabyo qoraalka ah, ee DKMG ah soo waddo, marka laga soo tago qaab darradiisa iyo qodobada is diiddan ee ku jira ama ku qoran dastuurrada kale ee dalka laga hirgaliyey, waxaa jira aragtiyo kala duwan oo laga baxshay, ayna ka dhiibteen qaar ka mid ah beelaha Soomaaliyeed, siyaasiyiin, aqoon yahanno, garsoorayaal, sharci yahanno, qareenno iyo aqoon yahanno, oo dhammaan wada muujiyeen walaaca iyo walwalka ay ka qabaan dastuurkan oo sidan lagu dhaqangaliyo.

Ra’isul wasaare Gaas oo muddo sii horreesay ka badbaaday qaarijin sida hadalka loo dhigay, hoygiisiina ka huleelay, waaba hadduu hurdee, ayaa maalmahaan Wardigiisu noqday ansixinta dastuurka, goob walba, iyo goor walba wuxuu ku celceliyaa in dastuurka la qaato, dabcan waa sida uu jecel yehee, siyaasina waa yehee, wali iskuma dayin inuu dadka ka qanciyo qodobada dareenka dhaliyey dooddana keenay, taa badalkeed, wuxuu fekerkiisa isugu geeyey kaliya inuu naadiyo in dastuurka la qaato.

Dhanka kale, waxaa isa soo tara cabashada laga muujinayo dastuurka iyo cod dheerida lagu diiddan yahay, haddana cid codkaa maqasha ama isku dayda inay dhagaysato ma jirto. Aan ka billaabo inay si toos ah beelo Soomaaliyeed uga horyimaadeen dastuurkan, iyagoo sheegay inaan dan Soomaali iyo mid samaanba lagu saabayn dastuurka, yaan lagu xugmin beeshii diidda dastuurkan dawlad diid, illeen maqalka eragan ayaa nagu batay dharaarahan, qofkii aragtidiisa cabbirana noqonayo dawlad diid iyo qaswade, aniga iima bixin!

Isla sida ay beelahaa Soomaaliyeed u diideen, waxaa iyana u diiday dastuurkan siyaasiyiin ay ka mid yihiin Mudane Cali Khaliif Galayr aasaasaha Maamulka “Khatuma State” wuxuuna sheegay dastuurka oo sidan lagu hirgaliyaa inaysan dan ugu jirin umadda Soomaaliyeed.

Dhanka kale, isla duridda dasturka waxaa isna docda fog ka soo far fiiqay mudane Faysal Cali Waraabe, oo sheegay inuusan Soomaalina anfcayn, Somalinad uusan waxna u tarayn.

Ujeedka ma ahan in druid iyo dacaayad kaliya loo joogo, balse, maadaama dadkii dhagaha laga laga furaystay, ayaa qof walba kalkiis hadlay, haddii la leeyahay yaan la hadlinna waaba mid kale.

Fisha qaybta xigta ee qormada.

Bashir M. Hersi - brdiraac@hotmail.com